ماریتیغال (Silybum marianum (L.) Gaertn. ; Asteraceae)

ماریتیغال (Silybum marianum (L.) Gaertner) یکی از کهن ترین گیاهان دارویی است. در فرابر خشک و پوشش فندقه ی این گیاه گروهی از مواد به نام فلاونولیگنان ها انباشته می شوند. سیلیمارین ترکیب فعال مارتیغال بوده که سیلیبین، ایزوسیلیبین، دهیدروسیلیبین، سیلیکریستین و سیلیدیانین اجزای شایان توجه آن هستند. این ترکیب ضد اکسنده ای نیرومند بوده و نشان داده است که برای انگیزش باززایی یاخته های کبد، کاهش کلسترول خون و جلوگیری از سرطان سودمند می باشد. این گیاه به عنوان یک گیاه دارویی کشت می شود، ولی همچنین می تواند به عنوان یک علف هرز مشکل ساز مطرح باشد؛ به این دلیل که خویی مبارزه جویانه دارد. کوشش هایی برای فراهم نمودن سیلیمارین با روش های فناوری زیستی صورت گرفته ولی دستاوردهایی چندان امیدبخش نداشته اند که بتوان این روش ها را برای تولید مواد خام دارویی در آینده ای نزدیک جایگزین تولید مزرعه ای کرد. پس هنوز هم برای تولید مواد خام دارویی به کشت و کار مزرعه ای این گیاه وابسته ایم. برای به دست آوردن حداکثر سودآوری حاصل از کشت و کار بایستی شرایط رشد را تا جای ممکن به سطح بهینه تنظیم کرد و همچنین از نژادگانی مناسب استفاده نمود.  

از جمله اهداف بهنژادی برای ماریتیغال می توان موارد زیر را نام برد:

1-  افزایش عملکرد و کیفیت سیلیمارین: اکثراً کیفیت سیلیمارین را با افزایش سیلیبین و کاهش سیلیدیانین نسبت می دهند.

2-  کاهش ریزش دانه ها: مهمترین مسأله در پرورش ماریتیغال، از دست دهی محصول حتی تا بیش از 50 درصد، در کنترل نحوه گلدهی و ارتفاع گیاه

3-  حذف خارها: برای آسان سازی عملیات کشاورزی از جمله مبارزه با آفات، کوددهی و ...

4-   مقاومت به تنش ها (زنده و غیرزنده): افزایش عملکرد و کاهش استفاده از آفت کش ها

تا کنون پروژه های بهنژادی بسیار محدودی در راستای بهبود ژنتیکی ماریتیغال انجام شده که بیشتر این پروژه ها در کشورهای لهستان و مجارستان صورت گرفته است. متأسفانه این کشورها اطلاعات بسیار محدودی در ارتباط با روش های بهنژادی این گیاه منتشر کرده اند. خوشبختانه بررسی های صورت گرفته گویای گوناگونی گسترده در میان اکوتیپ های سراسر جهان (به ویژه ایران) هستند. به عنوان نمونه، عملکرد فندقه دو اکوتیپ ایرانی تاتار و پارس آباد حتی نسبت به واریته های وارداتی اصلاح شده (از انگلستان و مجارستان) بیشتر بوده و تحمل به خشکی اکوتیپ های حمیدیه و قائمیه نسبت به رقم بودآکالازی (مجارستان) نیز بیشتر است. بنابر گوناگونی گسترده ای که در گیاه دارویی ماریتیغال وجود دارد، امکان دستیابی به نژادگان ها یا ارقام مطلوب چندان دور از دسترس نیست. امید است که با استفاده از این توانایی ها، پژوهشگران کشورمان گامی بزرگ را برای بهبود زندگی بشری بردارند.